Παράξενες δοξαριές: ο άνθρωπος βιολί, o Γιάννης Ρίτσος, ο Ιωάννης Πολέμης και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (Της Πόλυς Χατζημανωλάκη)

Είδα πάλι χτες βράδυ το Γιάννη Ρίτσο, σε μια εκπομπή του αρχείου της Ερτ, με αφορμή την Πρωτομαγιά που εκείνος όρισε ως μέρα γέννησής του, να μιλά για τις πνευματικές του οφειλές, τους ποιητές και τα ποιήματα που τον έχουν επηρεάσει. Και βεβαίως μίλησε για τον Παλαμά, που όπως είπε ο ίδιος τον θαύμαζε και τον είχε πολύ ψηλά, παρά το ότι δεν τόλμησε να τον συναντήσει από συστολή και υπερβάλλοντα θαυμασμό ίσως, έτσι τουλάχιστον είπε στην εκπομπή, παρά το ότι ο Παλαμάς είχε γράψει το τόσο επαινετικό τετράστιχο με το «να παραμερίσουμε για να περάσεις». Εκτός από τον Καβάφη που πολύ αγαπούσε, ανέφερε και ένα ποίημα του Ιωάννη Πολέμη που τον επηρέασε πολύ και αυτόν και άλλους της γενιάς του: Το παλιό βιολί. Ένα ποίημα όπου ο ποιητής καλεί να ακούσομε «το παλιό βιολί» που φθαρμένο από τα χρόνια, φαγωμένο από το σαράκι είναι σε θέση γλυκύτερα και καλύτερα από τα πουλιά να λέει τα πάθη της καρδιάς και αυτά να σωπαίνουν. Σωπαίνουν το αηδόνι, ο γκιώνης για να του ακούσουν. Οσο δηλαδή παλιώνει και γίνεται σχεδόν κουφάρι, τόσο ομορφότερη και δυνατότερη γίνεται η φωνή του. Με τον ίδιο τρόπο και η αγάπη του ποιητή που ο ίδιος γερνά, παλιώνει, φθείρεται και τον τρώει το σαράκι δυναμώνει και ομορφαίνει και νικά το θάνατο και τον χρόνο…
Ο άνθρωπος βιολί λοιπόν, που ταυτίζεται με τις ιδιότητες ενός οργάνου που τόσο πολύ έχει επενδυθεί με παραδόσεις – ταυτίσεις, μυστικές συμφωνίες με το υπερπέραν για να θυμηθούμε το βιολί του Παγκανίνι και έχει την ιδιότητα να αναδίδει την ωραιότερη μελωδία ακόμα και στα όρια της φθοράς.
Δεν γνωρίζω κατά πόσον ο ποιητής ο Γιάννης Ρίτσος που ανέφερε αυτό το ποίημα, ένοιωσε ή ανέφερε μια τέτοια ταύτιση με το μουσικό όργανο αυτό. Ο ίδιος έπαιζε πιάνο. Μου φαίνεται φευγαλέα να τον άκουσα ότι έπαιζε και βιολί. Ίσως στο θέατρο του βουνού όπου είχε καταφύγει, ως ηθοποιός κατά την περίοδο της Αντίστασης. Αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί από τους βιογράφους του. Σκέπτομαι όμως μια άλλη περίεργη σχέση που τον συνδέει με το μουσικό αυτό όργανο και που ανακάλυψα στο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ο Πανδρολόγος. Εκεί αναφέρεται το βιολί του Φιλάρετου, ενός ταλαίπωρου βιολιστή που πέθανε άσημος (αγνωστότερος απ΄ όλους, εις μίαν γωνίαν του Α΄ νεκροταφείου.)
Για τον Φιλάρετο, «έλεγαν ότι τον είχε βλάψει το βιολί εις το στήθος, κι εντεύθεν έγινε φθισικός». Τι παράξενη σχέση του βιολιστή με την φθίση, την ασθένεια που έπληξε και τον ίδιο τον Γιάννη Ρίτσο και την οικογένειά του! (το σαράκι που έτρωγε το βιολί)
Παράξενη επίσης και η σχέση ταύτισης του Φιλάρετου με το βιολί του, που έπαιζε τις υπέροχες δοξαριές του για να ευχαριστήσει μόνο τον εαυτόν του και μάλιστα λένε «δεν επρόκειτο εδώ περί χορδίσματος βιολίου ή παντός οργάνου απλώς• επρόκειτο περί χορδίσματος ανθρώπου, το οποίον είναι όλως διάφορον πράγμα.»